Маркăмăш

**Элементсен периодла тытăмĕ**
H																	He
Li	Be											B	C	N	O	F	Ne
Na	Mg											Al	Si	P	S	Cl	Ar
K	Ca	Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
Rb	Sr	Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
Cs	Ba	*	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
Fr	Ra	**	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Nh	Fl	Mc	Lv	Ts	Og

	*	La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu
	**	Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr

Маркăмăш (As)
Атом номерĕ	33
Ансат япалалăхăн курăмĕ	Тимĕр тĕслĕ металмар
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	74.92159 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	139 пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	946.2(9.81) кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ	[Ar] 3d¹⁰ 4s² 4p³
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	120 пм
Ион радиусĕ	(+5e)46 (-3e)222 пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)	2.18
Электрод потенциалĕ	0
Оксидлав капашĕсем	5, 3, -3
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	5.73 (grey arsenic) г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	0.328^[1] Дж/(K ·моль)
Ăшăяраслăх	(50.2) Вт/(м ·K)
Шăрану температури	1090 K
Шăраннин пайлавла ăшши	n/a кДж/моль
Вĕрев температури	876 K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	32.4 кДж/моль
Моль калăпăшĕ	13.1 см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ	тригоналлă
Решетке периочĕ	4.130 Å
c/a танлашăнни	2.805
Дебай температури	285.00 K

As	33
74,92
[Ar] 3d¹⁰ 4s² 4p³1
Маркăмăш

Маркăмăш — Элементсен периодикăллă системин 33-мĕш хими элеменчĕ.

Ячĕ пулни[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вырăс чĕлхинчи маркăмăш ячĕ (мышьяк) шăшисемпе йĕкехӳресене пĕтерме усă курнипе çыхăннă. Грек сăмахĕ ἀρσενικόν персен زرنيخ (zarnik) — «сарă аурипигмент» тенине пĕлтерет. Халăх этимологийĕ ав.гр. ἀρσενικός — арçынăн сăмах патне илсе каять^[2].

Изотопĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕп статья: Маркăмăш изотопĕсем

Биологи ролĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Маркăмăшпа ун пĕтĕм çыхăнăвĕ наркăмăшлă. Нумай наркăмăш организăма лексен хăстарать, чĕкĕртет, хырăм ыратать, тĕп нерв системи пусăрăнать. Калифорнири Моно кӳллинче GFAJ-1 бактери тупнă. Ун ДНК-инче фосфор вырăнне маркăмăш вырнаçнă. ^[3]^[4]^[5].

Маркăмăшпа çутçанталăка варлани[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Раççейри Кисан облаçĕн Скопин хулинче металлурги комбиначĕ нумай çул ĕçленĕ май 1500 тонна яхăн 80% маркăмăшлă тусан евĕр каяшсем пытарнă. Çынна вĕлерме 5 мг маркăмăш çитнĕ май, могильниксенче 200 милиард вилмелли доза вырнаçнă.^[6].

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Маркăмăш Webelements сайтра(акăлч.)
Маркăмăш хими элеменчĕсен вулавăшĕнче 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ.
Маркăмăш геохимийĕ 2007 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

^ Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т.. — Советская энциклопедия. — Т. 3. — 50 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8
^ Frisk H. Griechisches etymologisches Wörterbuch, Band I.
^ Найдена бактерия с мышьяком в ДНК (выр.). Лента.Ру (3 декабря 2010). Тĕрĕсленĕ 3 Раштав уйӑхӗн 2010.
^ Dwayne Brown, Cathy Weselby NASA-Funded Research Discovers Life Built With Toxic Chemical (акăлч.). NASA (2 декабря 2010). Тĕрĕсленĕ 3 Раштав уйӑхӗн 2010.
^ Alla Katsnelson {{{пуçелĕк}}}.
^ Свиридова Ольга. Чисто рязанское отравление (выр.) (html). Независимая газета (2005-05-16). Тĕрĕсленĕ 24 Авӑн уйӑхӗн 2009.

[ХЭ-1] Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т.. — Советская энциклопедия. — Т. 3. — 50 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8

[2] Frisk H. Griechisches etymologisches Wörterbuch, Band I.

[3] Найдена бактерия с мышьяком в ДНК (выр.). Лента.Ру (3 декабря 2010). Тĕрĕсленĕ 3 Раштав уйӑхӗн 2010.

[4] Dwayne Brown, Cathy Weselby NASA-Funded Research Discovers Life Built With Toxic Chemical (акăлч.). NASA (2 декабря 2010). Тĕрĕсленĕ 3 Раштав уйӑхӗн 2010.

[5] Alla Katsnelson {{{пуçелĕк}}}.

[6] Свиридова Ольга. Чисто рязанское отравление (выр.) (html). Независимая газета (2005-05-16). Тĕрĕсленĕ 24 Авӑн уйӑхӗн 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]